Op zaterdag 24 augustus 2024 deelgenomen aan een jeeptour met Harold de Jong, schrijver van het boek Poolse strijders over de Hondsrug. In dit boek werpt auteur Harold de Jong een licht op een vaak onderbelicht aspect van de Tweede Wereldoorlog: de heldhaftige inzet van de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Maczek, en haar cruciale rol bij de bevrijding van Noordoost Nederland.
De Poolse bevrijders
Naar aanleiding van zijn boek heeft de schrijver Harold de Jong een tweetal jeeptours georganiseerd. De eerste volgde de voetsporen van de Poolse soldaten van de 1e Poolse Pantserdivisie tijdens de opmars tesamen met het Canadese 2e Legerkorps. Aan die tour kon ik helaas niet deelnemen. Vandaag ben ik er gelukkig wel bij en vervolgen we met een viertal Willys Jeeps uit de Tweede Wereldoorlog de voetsporen van de Polen die ondersteund worden door Belgen van de SAS (Special Air Service). Deze Belgen van deze speciale eenheid begonnen hun strijd tijdens hun landingen in de nacht van 7 op 8 april 1945 in de provincie Drenthe tijdens operatie Amherst
Het doel van de Poolse opmars was het bereiken van de Dollard. Vaak wordt gedacht dat de Polen oprukten in de flank van de Canadese opmars, maar onze gids gaf aan dat de Polen tussen de Canadese eenheden oprukten in Noord-Nederland. De Canadese troepen speelden een cruciale rol in de bevrijding van Oost- en Noord-Nederland. Hun opmars begon eind maart 1945 en leidde uiteindelijk tot de bevrijding van steden zoals Rotterdam, Den Haag en Amsterdam. Een belangrijk strategisch doel was om de Duitse troepen terug te dringen en de flank van het hoofdleger te beveiligen, dat door Duitsland naar de Elbe oprukte. De bevrijding van West-Nederland had minder prioriteit vanwege de zware Duitse verdediging en de logistieke uitdagingen die het gebied met zich meebracht. Tijdens de opmars in Noord-Nederland speelde de 5th (Belgian) Special Air Service (SAS) Regiment een belangrijke rol. Deze elite-eenheid, bestaande uit Belgische vrijwilligers, voerde verkennings- en sabotageoperaties uit in de regio. De Belgische soldaten van de SAS begonnen hun strijd in Noord-Nederland tijdens operatie Amherst.
Operatie Amherst was een belangrijke geallieerde militaire operatie tijdens de Tweede Wereldoorlog, uitgevoerd op 7 en 8 april 1945. Deze operatie was gericht op de bevrijding van Drenthe en de voorbereiding van de aanval op Groningen door Canadese troepen. Tijdens Operatie Amherst werden ongeveer 700 Franse en Britse parachutisten van de Special Air Service (SAS) gedropt in Drenthe. Hun missie was om strategische punten zoals bruggen en verkeersknooppunten veilig te stellen, zodat de Canadese troepen sneller konden oprukken. Ondanks slechte weersomstandigheden en verspreide landingen, slaagden de parachutisten erin om belangrijke doelen te bereiken en de Duitse verdediging te verstoren. Tijdens deze tour volgen we de sporen van zowel de oprukkende Polen als de ondersteunende Belgen van de SAS in Oost-Groningen.
Harold de Jong heeft een boek geschreven over de Franse parachutisten in Drenthe tijdens Operatie Amherst. Het boek heet “Franse Para’s in Drenthe” en biedt een gedetailleerd verslag van de gebeurtenissen, inclusief persoonlijke verhalen en historische context.
Het boek is een waardevolle bron voor iedereen die meer wil weten over deze specifieke operatie en de rol van de Franse parachutisten in de bevrijding van Nederland.
Onze gids voor deze jeeptour Harold de Jong in zijn jeep
De bespreekpunten tijdens de jeeptour
We maken deze tour in vier Willys Jeeps uit de Tweede Wereldoorlog. Een rijdend museum. We verzamelen op de parkeerplaats van MacDonalds in Veendam. Na een inleiding door onze gids genieten we eerst van koffie met een stroopwafel alvorens te beginnen aan de rit. Uiteraard de Jeeps op de foto gezet.
De Willys Jeep
De Willys Jeep, ook bekend als de Willys MB, is een iconisch voertuig uit de Tweede Wereldoorlog. Het werd geproduceerd van 1941 tot 1945 en was een essentieel onderdeel van de geallieerde oorlogsvoering.
Hier zijn enkele interessante feiten over de Willys Jeep:
- Technische specificaties: De jeep had een 2199cc motor met een vermogen van 55 pk en een topsnelheid van 105 km/u. Het voertuig was uitgerust met een vier-versnellingsbak en had een tankinhoud van 57 liter.
- Gebruik in de oorlog: De Willys Jeep werd gebruikt voor verschillende doeleinden, waaronder het vervoeren van troepen en vracht, verkenningsmissies en het slepen van artillerie. Het voertuig werd door veel geallieerde landen gebruikt, waaronder Groot-Brittannië, Canada, Australië en de Sovjet-Unie.
- Erfenis: De Willys Jeep wordt vaak beschouwd als een van de belangrijkste voertuigen van de Tweede Wereldoorlog. Het ontwerp en de prestaties van de jeep hebben een blijvende invloed gehad op de ontwikkeling van moderne terreinwagens en SUV’s.
De SAS jeep
Een SAS jeep rijdt over de sluis bij Orvelte.
Een grote actie waar veel Jeeps van de SAS werden ingezet, was tijdens Operation Amherst. Op 28 maart 1945 werd een plan voorgelegd door brigadegeneraal Michael 'Mad Mike' Calvert, dan commandant van de SAS, om de Canadese troepen te helpen uitbreken naar het noorden van Nederland. Met de inzet van de Belgische parachutisten van de SAS tijdens operatie Amherst verscheen ook de SAS jeep op het strijdtoneel in Noord-Nederland. De Belgen die de Polen ondersteunden in Oost-Groningen reden ook in deze SAS jeeps. De SAS Jeep, gebruikt door de Britse Special Air Service (SAS) tijdens de Tweede Wereldoorlog, is behoorlijk legendarisch. Deze jeeps werden zwaar aangepast voor oorlogvoering in de woestijn, met name in Noord-Afrika. Ze werden uitgerust met meerdere machinegeweren, extra brandstoftanks en andere aanpassingen om hun gevechtseffectiviteit en bereik te vergroten.
De SAS gebruikte deze jeeps om verrassingsaanvallen uit te voeren op vliegvelden van de As, vliegtuigen en voorraden te vernietigen en dan snel weer te verdwijnen in de woestijn12. Deze hit-and-run tactiek was zeer effectief en droeg aanzienlijk bij aan de geallieerde oorlogsinspanning.
Met behulp van Microsoft Copilot heb ik deze afbeeldingen vervaardigd van een Belgische parachutist van de SAS
De typische Belgische jeeps van de SAS met de Franse parachutisten bij de boerderij van Pol in Orvelte tijdens operatie Amherst in Drenthe.
Bespreekpunt 1: Brug zuid van Onstwedde (bevolking bouwt brug)
Op 13 april 1945 trokken Poolse verkenners vanuit Onstwedde richting Alteveer en raakten in gevecht met Duitse troepen. Uiteindelijk slaagden de Poolse strijders erin om Alteveer te bevrijden.
De Poolse soldaten werden door de inwoners van Onstwedde geholpen, bijvoorbeeld door strobalen in het kanaal te gooien zodat de opmars van de bevrijders kon worden voortgezet. Dit soort samenwerking tussen de lokale bevolking en de bevrijders was cruciaal voor het succes van de operaties. Die strobalen vormden de basis van de brug die in eerste instantie snel werd gelegd door de Poolse genie, die met de eenheden optrok. Korte tijd later werd een definitieve noodbrug gelegd waardoor de geallieerde opmars in het noorden voortgang kon vinden.
Bespreekpunt 2: rand van Tange/Alteveer (graf Poolse soldaat Grabowski)
We staan hier voor de boerderij aan de rand van Tange-Alteveer, op de plek waar op 13 april 1945 het gevecht plaats vond waarbij negen Duitsers sneuvelden en de Poolse soldaat Grabowski.
Het gevecht bij Tange-Alteveer vond plaats op 13 april 1945. Poolse troepen van de Eerste Poolse Pantserdivisie, onder leiding van generaal Stanislaw Maczek, stuitten op Duitse soldaten van het Marinefestungsbataillon 359.
Toen de Poolse troepen het dorp bereikten, openden de Duitsers het vuur. De Polen trokken zich aanvankelijk terug, maar keerden later terug met artillerieondersteuning. Tijdens de gevechten sneuvelde de Poolse militair Bernard Grabowski, en twee dorpsbewoners kwamen om door granaatscherven. Uiteindelijk wisten de Poolse troepen de Duitsers te verslaan, waarbij negen Duitse soldaten sneuvelden en de rest zich overgaf.
Onze jeeps staan opgesteld voor de boerderij aan de rand van Tange-Alteveer, waar het gevecht plaats vond met de Duitse soldaten van het Marinefestungsbataillon 359.
Niet alles verliep vlekkeloos tijdens deze jeeptour. Eén van de jeeps vertoonde mankementen in de benzineleiding, waardoor de motorkap verschillende keren omhoog moest om het euvel te verhelpen.
We staan hier bij het graf van de Poolse soldaat Grbowski. Geboren op 15-12-1918 te Krzywka p. Grudziadz in Polen. Hij had het legernummer 60466 en hij behoorde bij de 1e Poolse Pantserdivisie. Hij is gesneuveld op 13-4-1945 bij de boerderij te Tange waar we uitleg kregen over de strijd aldaar. De juiste doodsoorzaak is niet helemaal bekend. Er wordt gezegd, dat hij door een Duitse soldaat, die zich had overgegeven, door een handgranaat is gedood. De Duitse soldaat is daarop door de Polen gedood. Achter het graf bevindt zich een greppel waarin de lijken van de Duitse soldaten waren begraven. Na de oorlog werden de resten van de Duitse soldaten overgebracht naar de Duitse begraafplaats in Ysselstein. De Poolse soldaat Grabowski werd ter plaatse begraven en kreed kort na de oorlog dit grafmonument.
Bespreekpunt 3: Rolinbrug bij Veele (gevecht door de Belgen)
De Rolinbrug in Veele heeft een belangrijke historische betekenis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, op 12 april 1945, werd Veele bevrijd door Belgische troepen. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. De Duitsers hadden de brug over het Mussel Aa kanaal opgeblazen om de opmars van de bevrijders te vertragen.
Tijdens de gevechten kwamen drie jonge Belgische militairen, tien Duitse soldaten en een baby uit Veele om het leven. Veertien boerderijen, woningen en schuren gingen in vlammen op. De herstelde brug werd later genoemd naar de 21-jarige Belgische sergeant Philippe Rolin, die sneuvelde tijdens de bevrijding.
Elk jaar wordt er een herdenking gehouden bij de Rolinbrug om de gesneuvelden te eren.
Onze gids vertelt bij de straatnaambord Kolonel Blondeelweg nabij de Rolinbrug wat zich hier heeft afgespeeld. Op 12 april 1945 trok een eenheid bevrijders, onder leiding van kolonel Blondeel (de weg aan de noordkant van het kanaal is naar hem vernoemd) op naar de brug. Drie jonge Belgische militairen, tien Duitse soldaten en een baby uit Veele kwamen bij de gevechten om. Veertien boerderijen, woningen en schuren gingen in vlammen op. De brug ging voor de tweede keer in de oorlog de lucht in. De herstelde brug is genoemd naar de 21-jarige Belgische sergeant Philippe Rolin. Hij was één van de drie geallieerde gesneuvelden. Bij de Rolinbrug staat een monument.
Rond het begin van de 20e eeuw werden verschillende kanalen gegraven in de regio Westerwolde, waaronder het Mussel Aa-kanaal en het Ruiten Aa-kanaal. Deze kanalen waren essentieel voor de afwatering en scheepvaart in het gebied.
Het sluisje in Veele speelde een belangrijke rol in de waterhuishouding en scheepvaartverbindingen van de regio. Hoewel veel van deze sluizen en kanalen tegenwoordig niet meer voor commerciële scheepvaart worden gebruikt, zijn ze nog steeds zichtbaar en hebben ze historische waarde.
Nabij de Rolinbrug ligt nog het vroegere bruggetje van de Veelersluis als herinnering aan die tijd.
Vanuit de jeep zicht op de Rolinbrug bij Veele
Bespreekpunt 4: Monument bij de Rolinbrug in Veele
Het monument bij de Rolinbrug in Veele is een gedenksteen ter nagedachtenis aan drie Belgische parachutisten die op 12 april 1945 zijn gesneuveld tijdens de bevrijding van Veele. De parachutisten waren onderdeel van het Belgische SAS Regiment en sneuvelden vlakbij de brug over het Mussel Aa-kanaal.
De brug zelf is vernoemd naar sergeant Philippe Rolin, een van de gesneuvelde parachutisten. Het monument is gemaakt van de brokstukken van de oorspronkelijke brug die tijdens de oorlog werd verwoest.
Bespreekpunt 5: Winschoter Hogebrug (gevecht en inzet vliegtuigen)
In april 1945, tijdens de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, was de Hogebrug in Winschoten een belangrijke locatie in de strijd om de bevrijding van de stad. Op 12 april 1945 begonnen de gevechten toen Poolse tanks de stad naderden. De Duitsers hadden licht geschut opgesteld bij de Hogebrug. Daarnaast werden granaten afgevuurd vanaf batterij Fiemel bij Termunten. Deze vormden daar een front dat de geallieerden twee dagen zou ophouden.
Er vonden hevige artillerieduels plaats, waarbij granaten over Winschoten vlogen en verschillende huizen werden getroffen. De gevechten duurden voort tot 14 april, toen de Duitsers zich uiteindelijk terugtrokken en de stad werd bevrijd. Onze gids merkte op dat in de plaats Winschoten zelf niet werd gevochten. De strijd werd beslist bij de Hogebrug waarna de Polen en de Belgen de plaats binnentrokken. Tijdens deze twee dagen van strijd leverde de geallieerde jachtbommenwerper Hawker Typhoon luchtondersteuning.
De Hawker Typhoon was een jachtbommenwerper in dienst bij de Britse Royal Air Force (RAF) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het vliegtuig werd ontworpen door Sydney Camm en was bedoeld als opvolger van de Hawker Hurricane.
Bij Winschoten is er een bekend incident met een Hawker Typhoon. Op 28 september 1944 werd een Typhoon neergeschoten in de buurt van Winschoten. De piloot, Jean-Noël Vandaele, kwam hierbij om het leven. Dit vliegtuig was een van de vele die tijdens de oorlog in Nederland neerstortten.
Dit vliegtuig werd ook ingezet in de aprildagen van 1945 bij de Hogebrug in Winschoten om vuurondersteuning te bieden voor de Polen en de Belgen die daar twee dagen lang aanliepen tegen de Duitse verdedigingslinie, alvorens ze Winschoten konden bevrijden.
De bevrijding van Winschoten op 15 april 1945
Bespreekpunt 6: Belgisch monument in Finsterwolde
Het Belgische monument in Finsterwolde is een vrijheidsmonument dat herinnert aan de bevrijding van het dorp in april 1945 door het Belgische Regiment Parachutisten S.A.S. Het monument bestaat uit een bronzen beeldengroep van drie figuren: een man en een vrouw die samen een kind optillen, waarbij het kind een duif vrijlaat. Voor het beeld staat een vierkante rode steen met het embleem van het Belgische Regiment Parachutisten onder een glasplaat.
Op de steen is een plaquette ingemetseld met de tekst: "IN APRIL 1945 SNEUVELDEN HIER VOOR ONZE BEVRIJDING J. WATHELET D. DEVIGNEZ VAN HET BELGISCHE REGIMENT PARACHUTISTEN S.A.S. PELGRIMS VOOR VRIJHEID EN VREDE". Dit monument staat nabij het dorpshuis ‘De Pyramide’, op de hoek van de Hoofdweg en Dorpshuisweg in Finsterwolde.
Het SAS-monument in Finsterwolde herdenkt twee Belgische parachutisten, J. Wathelet en D. Devignez, die in april 1945 sneuvelden tijdens de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Het monument bevindt zich aan de Hoofdweg 110 in Finsterwolde, Groningen
Bespreekpunt 7: Batterij Fiemel te Termunten
De Batterij Fiemel, ook bekend als de Marine Flak Batterie Termunten, was een belangrijk verdedigingswerk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze batterij maakte deel uit van de Atlantikwall en was uitgerust met vier 128 mm luchtafweerkanonnen.
In april 1945, tijdens de bevrijding door de Canadezen, werden de kanonnen van de Batterij Fiemel landinwaarts gericht om de oprukkende troepen te bestrijden. Dit leidde tot zware gevechten en veel slachtoffers voordat de bevrijding een feit was. De Duitse soldaten die de batterij bemanden, slaagden er uiteindelijk in om op 1 mei 1945 naar Emden te ontsnappen.
Tijdens ons bezoek aan batterij Fiemel moest de motor van één der jeeps even afkoelen
De fototentoonstelling bij Batterij Fiemel biedt een unieke kans om meer te leren over de geschiedenis van de Marine Flak Batterie Fiemel, die tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol speelde in de verdediging van de haven van Emden. De tentoonstelling toont foto’s en verhalen over de bunkers en het luchtafweergeschut dat destijds werd gebruikt.
Bespreekpunt 8: Kerk Nieuwolda
In april 1945 beleefde Nieuwolda belangrijke gebeurtenissen tijdens de laatste stadia van de Tweede Wereldoorlog. Op de avond van 14 april bereikte een verkenningseenheid van de 1ste Poolse Pantserdivisie het dorp, maar moest zich terugtrekken vanwege de vernieling van de brug in het centrum van Nieuwolda. De Duitsers hadden de brug opgeblazen en verschillende boten tot zinken gebracht om de oprukkende Geallieerden te hinderen.
De volgende dag, 15 april, verspreidden de geruchten zich dat de Canadezen in aantocht waren. De lokale bevolking ervoer hevige gevechten en beschietingen terwijl de Duitsers hun posities probeerden te behouden. Uiteindelijk, op 19 april, keerden de Poolse troepen terug en werden later op 25 april afgelost door de Canadezen.
Deze gebeurtenissen markeerden de bevrijding van Nieuwolda, maar niet zonder grote ontberingen en verwoestingen voor het dorp en zijn inwoners.
Er werd ook geplunderd door de Canadezen aldus onze gids. Weliswaar waren het onze bevrijders, maar door de strijd ruw geworden werd het eigendomsrecht van burgers, kerken, winkels en instanties net zo nauw genomen.
Duitse soldaten bij kazematten Nieuwolda
Schade aan de kerk in Nieuwolda in 1945
Trijntje Boven zwerft met tientallen andere gevluchte dorpelingen twee weken door het polderland en schrijft in haar dagboek: “En maar wachten op de bevrijding of de dood! Het schijnt wel een eeuwigheid te duren.”
Verkenningseenheid van de 1ste Polisch Armoured Division
De kerk van Nieuwolda is open, zodat we in de gelegenheid zijn de kerk va binnen te bekijken
De bijbel ligt opengeslagen bij Jeremia
Bespreekpunt 9: Gevecht op 20 april 1945 in Siddeburen
Op 20 april 1945 vond er een dramatische gebeurtenis plaats in Siddeburen. In de nacht werden Poolse soldaten, die in het dorp waren ondergebracht, verrast door een Duitse tegenaanval. Dit was een van de laatste stuiptrekkingen van de bezetter in Nederland. Tijdens deze aanval verloren drie Poolse soldaten en twee verzetsstrijders het leven.
De aanval kwam vanuit Tjuchem, Meedhuizen en Wagenborgen, waarbij de Duitsers goed bewapend waren met onder andere antitankgranaten en lichtfakkels. De gevechten duurden de hele nacht en werden ondersteund door artilleriebeschietingen vanuit de omgeving van Wagenborgen en Delfzijl. Pas bij het ochtendgloren trokken de Duitsers zich terug.
De Poolse soldaten hadden een commandopost ingericht in De Witte Linden en waren bezig met het verdedigen van het dorp. Tijdens de aanval slaagden de Duitsers erin om een Poolse carrier en tank bij De Witte Linden uit te schakelen. Drie Poolse soldaten, waaronder korporaal Kazimierz Zalcer en soldaten Janusz Wisniewski en Karol Pryszcz, verloren hierbij het leven. De aanval was een van de laatste stuiptrekkingen van de Duitse bezetter in Nederland en kostte ook het leven aan twee verzetsstrijders.
Graf van de twee verzetsstrijders die sneuvelden op 20 april 1945 in Siddeburen
Nabespreking en een afscheidsdrankje voor onze groep ter hoogte van de Wisselwoningen aan de Damsterweg te Siddeburen
De jeeptour strijd van de Polen en Belgen in Oost-Groningen tegen de Duitsers tegen het einde van de oorlog was een indrukwekkende reis door de geschiedenis. De moed en vastberadenheid van deze soldaten hebben een op ons een blijvende indruk achtergelaten. Maar ook op de regio. Indrukwekkend waren de monumenten gewijd aan de Belgische parachutisten van de SAS en aan de Polen die vochten en hun leven gaven voor onze vrijheid. Het is ons duidelijk geworden dat de inzet van de Belgen sinds operatie Amherst groter was dan we aanvankelijk aannamen. Terwijl de jeeps door de dorpen en landerijen reden, werden de verhalen van heldhaftigheid en opoffering opnieuw tot leven gebracht.
Laten we de herinneringen aan deze dappere soldaten koesteren en hun verhalen doorgeven an toekomstige generaties. Samen hebben we een stukje geschiedenis herbeleefd. Moge we nu en in de toekomst vrede en samenwerking behouden. 🌟